Trafik Davranış
Trafik ve Davranış Psikolojisi
Psikoloji; İnsanların ve hayvanların davranışlarını inceleyen bir bilimdir.
Davranış; İnsanların çevresel uyarıcılara ve uyaranlara karşılık gösterdikleri tepkilerdir. Gün içerisinde sürekli olarak gerçekleştirdiğimiz hareketler birer davranıştır. Davranışın en önemli özelliği ‘gözlenebilir’ olmasıdır. Bir kişinin davranışlarını anlayabilmemiz için davranışı tetikleyen nedenler ve davranışın ardından takip eden sonuçları bilmemiz gerekir.
ALGI: Algı, duyu organları tarafından kaydedilen uyarıcıların, beynimiz tarafından örgütlenip, yorumlanarak anlamlı hale getirilmesi olarak tanımlanabilmektedir. Algılama sürecinde bizim daha önceki yaşantılarımızın etkisi büyüktür.
DİKKAT: Düşüncemizi belli bir olay üzerinde yoğunlaştırmaktır. Duyu organlarımıza gelen çok sayıda uyarıcıdan sadece bazılarını seçip, sadece bunları algılamaya dikkat ya da algıda seçicilik denir. Duyu organlarını etkileyen uyarıcılardan hangilerine dikkat edileceğini belirleyen etkenleri de uyarıcının yapısına ilişkin etkenler ve algılayan bireyin özelliklerine ilişkin etkenler olmak üzere 2 gruba ayırabiliriz.
1- Dikkati Belirleyen Uyarıcı Yapısına İlişkin Etkenler: Şiddet ve büyüklüğü, kontrast (zıtlık), hareketi, tekrarı, gariplik ve yeniliği
2- Dikkati Belirleyen Bireysel Etkenler: İhtiyaçlar, beklentiler, ilgiler, öğrenmeler
Öğrenme: Yaşantılar sonucu davranışlarda meydana gelen oldukça uzun süreli değişimlere denir. Başka insanların deneyimlerinden yararlanarak öğrenmeye de Sosyal Öğrenme denir.
Psikoteknik Testler: El-göz koordinasyonu ölçümü, motivasyon ölçümü, renk körlüğü ölçümü, zeka ölçümü gibi ölçümlerde kullanılan testlerdir.
Eşgüdümleme: Bir işte birimler arasında birlikte işlerliği, uyumu, düzeni ve iş akışını sağlamaktır.
Performans Değerleme: Çalışanların belirli bir dönemdeki fiili başarı durumlarını ve geleceğe yönelik gelişme potansiyellerini belirleyen çalışmalarını tanımlar.
Bilgi Özümseme, Nesnelerin koşullarının gözlenmesi ve değerlendirilmesine denir.
İçsel Denetim Odağı Algısı, Denetim odağı, bireylerin yaşadıklarının ortaya çıkış nedenleri konusunda sorumluluğu kime ve neye yüklediği ile ilgili bir kavramdır. İçsel denetim odaklı insanlar yaşadığı olayların gelişmesinde ve ortaya çıkmasında kendilerinin belirleyici rol oynadığını düşünürler.
İletişim Nedir? İletişim, bir bilginin jestlerle, mimiklerle, sembol ve işaretlerle karşı tarafa aktarılmasıdır. Trafikte iletişimin ortak dili araçlardaki ışıklardır. Trafik kazalarının önlenmesinde etkili iletişim önemlidir.Etkili iletişim mesajı uygun zamanda ve yerde vermek ve mesajların gerektirdiği davranışın uygun zamanda ve yerde yapılmasıdır.
İletişimde 5 öğe vardır: Konuşan-kaynak, mesaj-ileti, dinleyen-alıcı, kanal, geri bildirim
Sağlıklı İletişimin Koşulları: Saygı, Etkin Dinleme, Uygun Geribildirimde Bulunma, Empati, İletişim Engellerini (öğüt vermek, eleştirmek, suçlamak, sorgulamak vb.) Kullanmamak
Empati: Bir kişinin kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak, o kişinin duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlaması, hissetmesi ve bu durumu ona iletmesi sürecine denir. Bu beceriye sahip olanlar çevresindeki insanlarla sağlıklı iletişim kurarlar ve çevredekiler tarafından sevilirler.
Öfke: Çoğunlukla istediğimiz herhangi bir şeyin gerçekleşmemesine bağlı olarak yaşanan hayal kırıklıkları, engellenme, bireysel değerimize yönelik herhangi bir saldırı gibi durumlarda ortaya çıkan bir duygudur.
Oto-Kontrol: Otokontrol kişinin kendi kendini yönetme yetisidir. Kendi kendini kontrol eden mekanizmadır. Öfkenin kontrol edilmesinde en önemli kriterdir.
KİŞİLİK: Kişilik, huy (mizaç) ve karakter toplamıdır. Kalıtım ve çevre tarafından şekillenir. Kalıtsal özellikler anne ve babamızdan, soyumuzdan bize geçen huylardır. Toplumsal çevre ise, kişiliğimizin karakter kısmını meydana getirir. Kişiliğimizin huy kısmı değişmez, ancak karakter kısmı değişebilir. Coğrafi ve fiziki çevre, aile faktörü kişiliğin oluşmasında etkilidir.
MOTİVASYON: İnsanın ortaya ihtiyaçlarını karşılamak için harekete geçip ihtiyacını gidermesi ve rahatlama sürecidir. Motivasyon sayesinde insanın bir davranışı yapma isteği artar.
SÜRÜCÜLERDE GÖRÜLEN KİŞİLİK TİPLERİ
1- Kaçıngan Kişilik: İddialı olamaz, silik karakterlidir, yolcuların istekleriyle uğraşır dururlar fakat kimseye yaranamazlar.
2- Bağımlı Kişilik: Genellikle baba-oğul sürücüdür, her şeyi babaya veya onun yerine geçen bağımlı olduğu kişiye sorar, yalnız kalamazlar.
3- Aşırı Kuralcı-titiz Kişilik: Sürekli arabadakileri uyaran, bindiğinize pişman eden sürücü tipidir.
4- Pasif agresif Kişilik: Yolcuların kavgalarına müdahale etmez, kolay kaza yapmaz, bir pire için yorgan yakan karakterdir.
5- Kaderci Kişilik: Nereye çekersen oraya gider, müşteriyi memnun etmeye çalışırken ölçüyü kaçırır.
6- Rekabetçi Kişilik: Araba delisidir, çok sık araba değiştirir, kendisinin sürekli gündemde olmasını severler.
7- Sınır Kişilik: Sporla uğraşan, tehlike meraklısı kendine aşırı güvenen kişilik tipidir.
8- Psikopat Kişilik: Trafik kurallarına hiç uymaz, hatta ehliyeti yoktur. Psikolojide genel bir kategori olarak insanlar A ve B tipi kişilik olarak sınıflandırılır.
A TİPİ KİŞİLİK:Rekabetçi, Soysal alanda ve mesleğinde hırslı, dakik, güçlü ve etkileyici kişilik sahibi, sabırsız, aynı anda birkaç iş yapmayı seven, insanlara ve olaylara çabuk sinirlenen kişilk özelliklerine sahip kişidir.
B TİPİ KİŞİLİK:Rekabeti sevmeyen, sosyal konumundan ve mesleğinden memnun, zaman konusunda rastlantısal, sakin, sabırlı, yavaş, soğukkanlı kişilik özelliklerine sahip kişidir.
STRES: Organizmanın bedensel ve ruhsal olarak zorlanması ile ortaya çıkan bedensel, zihinsel, psikolojik ve davranışsal rahatsızlıklar şeklinde oluşan durumdur. Stres bir süreç olarak ele alındığında olayları değerlendirme şeklimizden, düşüncelerimize, duygularımızdan davranışlarımıza kadar pek çok boyuttan oluşur. Stresle baş etmenin en temel yolu, kişinin kendisinde strese sebep olan şeyleri fark edip kontrol altına almasıdır.
Stresin Belirtileri
Bedensel (fiziksel) Belirtileri
- Baş ağrısı
- Ellerin terlemesi
- Sırt ve boyun problemleri
- Hızlı kalp atışları ve hızlı nefes alıp verme
- Çarpıntı ve titreme
- Yorgunluk hissi
- Sık hastalanma
- Kaslarda gerginlik
- İştah artması ya da azalması vs.
Duygusal Belirtileri
- Kaygı
- Gerginlik
- Huzursuzluk
- Korku, sıkıntı
- Neşesizleşme, durgunlaşma, çökkünlük hali
- Sinirlilik, saldırganlık veya kayıtsızlık
- Utanç
- Duygusallık vs.
Zihinsel (düşünsel)Belirtileri
- Unutkanlık ve Organize olamamak
- Konsantrasyon ve karar verme zorluğu
- Kendini eleştirme
- Zihin karışıklığı ve ilgi azalması
- Matematik hataların artması
- Zihinsel durgunluk
- Başarısızlıkla ilgili düşünceler vs.
Davranışsal Belirtileri
- Kekeleme ya da benzeri konuşma güçlükleri
- Ağlama
- Dişleri sıkma vs.
Stresle Baş Etmek İçin Öneriler;
- Düşünce tarzını değiştirin!
- Derin bir nefes alın!
- Zamanını iyi kullanın!
- Sosyal ortamlarda bulunun!
- Konuşmalısınız!
- Gergin hissettiğinizde 1 dakika durunuz!
- Hareket etmelisiniz!
- Sınırlarınızı bilmelisiniz!
- Gerçekçi hedefler belirlemelisiniz!
- Hep haklı olamazsınız!
- Gereksiz rekabetten kaçınmalısınız!
- Sağlığınıza dikkat etmelisiniz!
TRAFİK PSİKOLOJİSİ
Trafik ortamındaki sürücü davranışlarını tüm yönleriyle inceleyen; insanın araç ve çevreyle ilişkisini araştıran çalışma alanıdır. İnsanın kazalarda oynadığı rolü belirlemek ve bulgulardan yola çıkarak kazaları engelleyebilecek önlemler üretmektir. Bulgulara göre kazaların %90’ı insan hatasından kaynaklanırken; alınan önlemlerle bu oran %75’e indirilebilmiştir. Trafik kurallarına uymayanları cezalandırma yetkisi yoktur.
Sürücülük Kapasitesi: Doğuştan gelen, deneyim ve bilgiyle gelişen yetenek ve becerilerdir. Bu beceriler, dikkat ve konsantrasyon, el-ayak göz koordinasyonu, tepki hızı, refleksler, hız ve mesafe tahmini, karar verme ve muhakeme yapabilme yeteneğinden oluşur.
Sürüş Uygunluğu: Sürücünün araç sürmek için fiziksel ve psikolojik yatkınlığı olarak tanımlanmaktadır.
Sürücü Davranışlarında Psiko-Sosyal Faktörler: Trafikte sürücü davranışlarında sosyal ve psikolojik faktörler etkilidir. Bunlar; Yaş – Eğitim durumu – Cinsiyet – Genel sağlık durumu – Kişilik özellikleri – Alışkanlıklar – Yaşantılar ve Öğrenmişlikler – Trafik ortamı – Yasalara bakış açısı – İnançları – Algıları – Değerleri – Kendini/Başkalarını algılayışı – Duygu durumu – Sürücü/Yaya/Yolcu davranışı – Eğitim – Kültür – İhtiyaçlar – Tutumlar – Kurumlar – Toplumsallaşmadır.
Kazalara Neden Olan Sürücü Davranışları;
İhlal: Tehlikeli bir ortamda güvenliği sağlamak için kurallardan ve gerekli uygulamalardan bilinçli olarak sapmadır.
Hata: Sürücü davranışı kapsamında eylemin istemeden niyetten sapmasına ve istenen amaca ulaşmak için planlanan eylem yolunun yanlış olmasına denir.
- Kuralların ihlal edilmesi, dikkatsiz davranışlar ve olumsuz koşullar,
- Kuralların önemsenmemesi,
- Hız limitlerini dikkate almama,
- Kırmızı ışıkta geçmek,
- Emniyet kemeri takmamak,
- Kuraldışı şerit değiştirmek,
- Şehir içi ve şehir dışı kuralları önemsememe (yaya geçidi, okul taşıtı vs.),
- Hareket halinde iken telefon kullanmak,
- Bireyin kendisini her şeyin üstünde ve öncelikli görmesi,
- Bireyin kendisine fazla güven duyması, karşı tarafı umursamaması,
- Empati kurmamak, fizyolojik koşulların bedenen sürücüyü yorması,
- Yorgunluk ve uykusuzluk hali,
- Panik yapmak, çabuk sinirlenmek ve tepki göstermek,
- Düzensiz işleyen çalışma saatleri,
- Çevredeki iklim şartları, aracın içerisindeki ısı vs.
- Uzun saatler boyunca direksiyon başında süren yolculuk,
- Dikkatini araç kullanmaya verememek
- Alkollü araç kullanımı
Trafikte Sürücülerin Dikkat Etmesi Gerekenler:
- Trafik kurallarına uyalım.
- Hız limitlerine dikkat edelim.
- Şehir içi trafiğinde okul taşıtlarına ve yaya trafiğine dikkat edelim.
- Gereksiz şerit değiştirme yapmayalım.
- Kendimiz tanıyalım, gereksiz aşırı davranışlardan kaçınalım.
- Trafikte bütün dikkatimizi yola verelim.
- Aracımızı temiz ve bakımlı tutalım.
- Empati kurabilelim.
- Olumlu ya da olumsuz eleştirilere açık olalım.
- Kurum bilinci ile hareket edelim.